Yıkıntı komşular: Termessos-Evdir Han
- murat cengizer
- 10 Nis 2022
- 3 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 15 Eki
Anadolu'yu bir dizi uygarlık üreten atölyeye benzetiyorum. Bölgenin her noktasında ilginç varoluş hikayeleri saklı…Pusulayı Antalya’nın kuzeybatı yönüne çevirince o hikayelerden ikisine daha tanıklık ediyoruz.
İlki 520 işaretli çivi yazısıyla Hitit kültürünü bile geride bırakan Luviler’in yaşam noktası Termessos... Diğeri ondan neredeyse 2000 yıl sonra kurulmuş olan Selçuklu ekonomi üssü Evdir Han…
Her ikisi de bugün yıkık duvarlar altında kalsa da zaman onlar için aynı yerde akmaya devam ediyor.
Büyük İskender’e büyüklüğünü sorgulatan kent
Kim bu Termessoslular?
Antik Yunan’dan önce Anadolu’da hayat kuran Luviler vermeli cevabı.
Günümüzden 4500 yıl önce onlara “ışık ve gizemli deniz insanı” diyorlar. Artemis, Afrodit ve Kibele’ye isimlerini onlar veriyor. Devletleri yok ama kentleri var. Aynı soydan gelen akrabalarıyla MÖ 7.yüzyılda kurdukları bir yerleşkeyle tarih yazıyor, Termessos oluyorlar.
Büyük İskender’in ele geçiremediği iki kentten biri burası… Makedonya Kralı 2500 yıl önce 80 bin kişilik ordusuyla dünyaları fethediyor ama Termessos duvarlarının ardına bir türlü geçemiyor.
Roma İmparatorluğu bu mühendislik çalışmasına iyi bir okuma yapmış olacak ki kentin bağımsızlığını bir noktada kabul ediyor. Çağdaşları Hititler de Termessos duvarlarına takılanlardan…‘Bükülemeyen öpülesi bilek’ fazla rahatsız etmiş olmalı ki Hitit çivi yazılarında Luviler yerden yere vuruluyor.
Kral Yolu mu, Aya Yorgi yokuşu mu? Hangi tırmanış zor?
Termessos sadece bağımsızlığıyla değil, haritadaki yeriyle de diğer antik kentlerden farklı konumda...
Yöneticilerinin güvenlik algısı Avrupa kent mimarisini etkileyecek çapta bir mühendislik becerisi yaratmış. Güllük dağının yamacındaki kente bundan ötürü düzayak giremiyor, Korkuteli yolundan 1100 metre zirveye tırmanmanız gerekiyor.
Kent antikler arasında en dik yamaca sahip…Büyükada’nın Aya Yorgi yokuşu bile daha katlanılabilir kalıyor yanında. Gençlerin nefes nefese kaldığı zirve yürüyüşünde neyse ki dinlenebileceğiniz banklar mevcut…
Çam ormanının içinden tırmanırken, yolumuz önce sur duvarlarına, ardından İskender’in komutanı Alketas’ın mezarına çıkıyor.
Vadide çok sayıda askeri mezar var. Yivli sütunlar, kesme taşlar, üç metrelik bloklar, tapınaklar ve devrik sütun tamburları her noktada önümüze çıkıyor.
Kentin üç ayrı çağı nasıl bağımsız yaşadığını yürürken anlıyorsunuz. Roma döneminde bile kendi sikkesini basıp kendi kanununu yazan Solymi yönetimi; kenti her daim kendine yeten bir devlet olarak yaşatmanın haklı mücadelesini vermiş olmalı.
Solymi demişken Güllük dağı adını o devirde Anadolu tanrılarından biri olan Solymos’tan alıyor. Kent halkı Luvi soyundan gelse de kendini Solymi olarak tanımlıyor
Roma İmparatoru Hadrian devrinde yapılmış Artemis Tapınağı, bir katı ayakta kalmış Gymnasium, yıkık dükkânlarıyla sütunlu cadde, sıra dışı kanalizasyon şebekesi, birbirine bağlı beş sarnıç, agora ve pazar meydanıyla Termessos bir dor mimarisi kenti…
1.Fotoğraf: aa.com / 2.Fotoğraf: antiktarih.com
Dağ zirvesinden Antalya Körfezi'ni gören antik tiyatro ise turist akınına uğrayan yerlerin başında geliyor. Yıkılmamak için direnen tiyatronun fonunu körfez, Solymos’un zirvesi ve Beydağları belirliyor.
Yerleşkede 2350 yıllık sütunlu galeriyi (stoa) geçerken Pisidya gençlerinin savaşa hazırlık bölgesini görüyoruz. Cirit, gülle, uzun atlama ve seri koşuların ardından girilen hamamlar ile fizik, matematik ve felsefenin okutulduğu derslikler iç içe dolanıyor.
Final yürüyüşünde karşımıza “kurucunun evi" tabelası çıkıyor. Herkes yıkık bir villanın önünde toplanmış. Roma’dan sonrası olmayan kent zamanla deprem ve doğal aşınımlara maruz kalsa da hala yaşayan bir bölge…
Termessos’a bir Türk komşu
Antalya’nın kuzey sırtlarında birkaç saat içinde gezilebilecek iki eserden diğeri ise Evdir Han…
Selçuklu Hükümdarı I. İzzeddin Keykavus tarafından yaptırılan 800 yıllık kervansaray, çağdaşı Kırkgöz Han’la aynı bölgede yer alıyor.
Han 4 ana eyvanıyla Ortadoğu’da az rastlanan bir örneğe sahip…Dikdörtgen planlı yapıda iki kültürün aynı coğrafyayı paylaşmasının bir sonucu olarak duvarların tümü Termessos’taki gibi kesme ve moloz taş… Yarım futbol sahası uzunluğundaki açık avluyu her bir cephede bu eyvanlar tamamlıyor.
10 ayrı payandanın kullanıldığı kervansarayda özellikle mermer Taçkapı yine Selçuklu’ya has süslemeler barındırıyor. Han'ın güçlü olan tek noktası da burası…
Ancak Termessos’tan neredeyse 2 bin yıl sonra inşa edilmesine rağmen Han, antik kent kadar ayakta kalamamış, önemli bölümü yıkılmış. Sultan Han ya da Kırkgöz Han’ı gördükten sonra biraz içiniz acıyarak geziyorsunuz Evdir Han’ı.
Han’ın yol üstünde olmasına rağmen herhangi bir onarımdan geçmemesi Taçkapısı’ndan avlusuna merakla çıkanları hayal kırıklığına uğratıyor. Harabe haline rağmen Evdir Han devrin Türk sosyo-ekonomisini taş geometrisiyle anlatmaya devam ediyor.
Nasıl gidilir?
Her iki tarihi eser de Döşemealtı sınırları içinde…Termessos için Denizli yolunun 24.kilometresini geçip Güllük Milli Parkı’na girmeniz yeterli…Giriş ücreti araç ve karavanlar için 12 TL, park 17.00’da kapanıyor. Antalya’ya 18 km uzaklıkta bulunan Evdir Han’a giriş ücretsiz…
Yorumlar